Ik lees regelmatig dat kleurplaten in het onderwijs een absolute no-go zijn. Kleurplaten zouden de creativiteit van kinderen niet stimuleren en niets bijdragen aan de ontwikkeling. Kleurplaten zouden leuk zijn voor thuis, maar verder niet in het onderwijs gebruikt moeten worden. Ik ben het daar niet mee eens en zal uitleggen waarom.
Sowieso hebben niet alle kinderen thuis toegang tot kleurpiotloden, stiften en kleurplaten. In mijn jaren als kleuterjuf ben ik regelmatig kinderen tegengekomen van net vier jaar oud, die geen idee hadden wat een kleurpotlood of stift eigenlijk is. Kinderen die thuis amper de kans hebben gekregen om te tekenen of kleuren, komen dan eigenlijk al met een achterstand de klas binnen. Waar een kind van vier jaar eigenlijk al in staat moet zijn om een rondje te tekenen, zul je zien dat deze kinderen beginnen met krassen. Ze ontdekking de werking van kleurpotloden en stiften en trekken sporen op het papier. Vaak zullen ze ook maar één kleur gebruiken. Ongeacht de afbeelding van de kleurplaat, wordt het blad vol gekrast. Jonge kinderen bewegen immers eerst groot vanuit hun schouder, waarna de beweging overgaat naar bewegingen vanuit de elleboog en op het laatst vanuit de pols. Bij jonge kinderen kun je daarom het beste kleurplaten gebruiken met wat grotere vakken en naarmate de kinderen vaardiger worden in het kleuren, stap je geleidelijk over naar kleurplaten met kleinere vakjes, meer overlappingen in de tekening of die gebruik maken van geometrische patronen.
Kinderen zullen steeds beter in staat zijn om binnen de lijntjes te kleuren, doordat hun bewegingen steeds beter gecoördineerd en verfijnd worden. De ontwikkeling van de fijne motoriek wordt dus zeker gestimuleerd door het aanbieden van kleurplaten, net als de oog-hand coördinatie.
Het binnen de lijntjes leren kleuren is een ontwikkeling die noodzakelijk is om later netjes te leren schrijven. Want hoe kun je verwachten dat een kind keurige letters tussen de lijntjes schrijft, wanneer het nog in staat is om binnen de lijnen te kleuren? Bij het inkleuren van een kleurplaat worden alle schrijfvaardigheden geoefend die kinderen in groep 3 nodig hebben om netjes te leren schrijven, denk bijvoorbeeld aan het maken van vloeiende bewegingen, het draaien van het potlood, start- en stopbewegingen, de ontwikkeling van een voorkeurshand, het samenwerken van beide handen waarbij een hand kleurt en de andere hand het blad vasthoudt en tenslotte een goede pengreep door een tweedeling in de werkhand: de duim en wijsvinger maken een verfijnde beweging, waarbij de andere vingers de hand ondersteunen.
Overigens wordt niet alleen de fijne motoriek gestimuleerd door het maken van een kleurplaat, maar ook de ruimtelijke oriëntatie. Wanneer kinderen leren binnen de lijnen te kleuren, zul je zien dat ze de verschillende vakjes van een kleurplaat in eerste instantie met verschillende kleuren beginnen in te kleuren, waarbij ze geen rekening houden met overlappingen in de tekening. Zo kan de ene helft van een boom rood worden gekleurd en de andere helft blauw, wanneer er iets voor de boom staat. De kinderen zien immers nog niet dat die twee vakjes samen een boom vormen. Het waarnemen en onderscheiden van vormen in het platte vlak wordt geoefend door het maken van kleurplaten. De kinderen krijgen oog voor detail en zullen de overlappingen in de tekeningen leren zien.
Kleuren is voor veel kinderen een rustgevende activiteit, waarbij ze hun gevoelens en emoties kunnen verwerken. Wanneer kinderen in een groepje kleuren, is dit bovendien een sociale activiteit, waarbij interactie ontstaan. Tijdens het kleuren praten de kinderen met elkaar, waardoor ze hun taalvaardigheid oefenen. Ze praten over wat ze kleuren en welke kleuren ze gebruiken, maar ze leren ook op een sociaal wenselijke manier kleurpotloden aan elkaar te vragen en te delen met elkaar. Oudere kinderen kunnen ook samen aan een kleurplaat werken, bijvoorbeeld een blockposter, waarbij ze samen afspraken moeten maken over welke kleur ze zullen gebruiken voor doorlopende vlakken. Door kleurplaten met geometrische patronen te gebruiken, leren kinderen ook patronen te herkennen en gebruik te maken van ritme en herhaling in hun kleurgebruik. Dit vergt natuurlijk ook een mate van creativiteit.
Kinderen leren dus best veel van het maken van een kleurplaat. Overigens ben ik er niet voor om kleurplaten aan te bieden tijdens de werkles, maar kleurplaten weren uit het onderwijs is niet nodig. Na een drukke werkles of na het eten, is het voor kinderen heerlijk om even hun gedachten te verzetten door te kleuren. Als leerkracht kun je kleurplaten ook handig inzetten, bijvoorbeeld als visuele ondersteuning van het leren van bepaalde concepten. Wanneer je het in de klas hebt over de boerderij, gebruik je kleurplaten met boerderijdieren erop, waardoor de kinderen juist over deze dieren met elkaar gaan praten en de namen van de dieren actief gaan gebruiken in hun gesprekken. Of combineer een kleurplaat met andere lesstof, door er een code kleurplaat van te maken.
Ook in hogere groepen kun je kleurplaten inzetten die je lessen visueel ondersteunen. Eric J. Coolen heeft vier kleurboeken uitgebracht met afbeeldingen die fantastisch te gebruiken zijn tijdens de lessen wereldoriëntatie. Zo is er een kleurboek met kleurplaten over Nederland, Europa, de wereld en één met afbeeldingen over de kunsten. In de kleurboeken neemt Coolen de kijker mee op reis langs iconische plekken, zoals de Afsluitdijk, Giethoorn, de Eiffeltoren en de piramide van Cheops en maken we kennis met de mensen die een bijzondere plek innemen in onze geschiedenis, zoals Anne Frank en Rembrandt van Rijn. Natuurlijk ben ik er absoluut een voorstander van om kinderen vooral lekker zelfs te laten tekenen, maar af en toe een kleurplaat gebruiken in je onderwijs is echt niet verkeerd, zeker niet wanneer je kiest voor een kleurplaat die een toegevoegde waarde heeft en uitsluit bij je onderwijs. En wie weet ontdekken de kinderen zo wel dat ze kleuren een heerlijke ontspannen activiteit vinden, die ze thuis oppakken als hobby. De kleurboeken van Eric J. Coolen zijn verschenen bij uitgeverij Ezo Wolf.